Na wstępie należy wskazać, iż dobra osobiste człowieka podlegają ogólnej ochronie na mocy art. 23 k.c. Przepis ten zawiera otwarty katalog dóbr osobistych. Wśród nich wymienić można przykładowo zdrowie, wolność, cześć, nazwisko, ale też nietykalność mieszkania czy tajemnicę korespondencji. Żaden akt normatywny nie zawiera wyczerpującej listy przedmiotowych dóbr, toteż podlegają one często konkretyzacji w orzecznictwie. W ostatnich latach zauważyć można pewną tendencję, zgodnie z którą coraz więcej zjawisk kwalifikowanych zostaje jako dobro osobiste człowieka.
Tym samym w orzecznictwie Sądu Najwyższego wykształciło się stanowisko, wedle którego przedmiotowym dobrem jest także „więź rodzinna”, rozumiana jako prawo do niezakłóconego życia rodzinnego i stanowiąca fundament prawidłowego funkcjonowania rodziny chronionej na poziomie konstytucyjnym (art. 18 i 71 Konstytucji).
Nie sposób przytoczyć wszystkich orzeczeń Sądu Najwyższego wydanych w duchu przedstawionej koncepcji. Aby zatem zilustrować problematykę zasadne jest wskazanie jednego z wyroków, w których Sąd Najwyższy przyznał zadośćuczynienie za naruszenie przedmiotowego dobra jakim miałaby być więź rodzinna.
Zgodnie z tezą wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2016 roku (sygn. akt II CSK 719/15) doprowadzenie czynem niedozwolonym do ciężkiego uszczerbku na zdrowiu dziecka, którego efektem jest niemożność nawiązania z nim typowej więzi rodzinnej, stanowi naruszenie dóbr osobistych matki (rodziców). Z aksjologicznego punktu widzenia, brak podstaw do czynienia dyferencjacji między zerwaniem więzi rodzinnej wskutek śmierci, a niemożnością jej nawiązania z uwagi na poważny uszczerbek na zdrowiu, w każdym z tych przypadków dochodzi bowiem do naruszenia dobra osobistego, choć z różną intensywnością. Stwierdzenie naruszenia dobra osobistego powinno jednak dotyczyć poważnego i trwałego inwalidztwa dziecka, wskutek którego jest ono niezdolne do samodzielnej egzystencji, wykonywania podstawowych czynności życiowych i w konsekwencji nawiązania typowej dla więzi rodzinnej relacji z rodzicami, z uwagi na ograniczenia w zdolności do komunikowania się. A nadto rodzicom dziecka, które na skutek czynu niedozwolonego jest niezdolne do samodzielnej egzystencji, wykonywania podstawowych czynności życiowych oraz nawiązania normalnych więzi rodzinnych, przysługuje roszczenie o zadośćuczynienie na podstawie art. 448 w związku z art. 24 § 1 k.c. W stanie faktycznym sprawy zadośćuczynienia domagała się matka, której dziecko w wyniku błędu medycznego przy porodzie stało się w znacznym stopniu niepełnosprawne i niezdolne do samodzielnej egzystencji.
Jakkolwiek wspomniana w przytoczonym wyroku wykładnia mogłaby przemawiać do poczucia sprawiedliwości każdego człowieka, to rezultatem przyjęcia tezy o tym jakoby więź rodzinna stanowiła dobro osobiste, są powództwa oparte o sytuacje podobne do tej w wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 15 lipca 2015 r. w sprawie o sygn. akt I ACa 202/15. W sprawie tej ojciec żądał zadośćuczynienia za utrudnianie przez była partnerkę jego kontaktów z dziećmi. Sąd Apelacyjny uznał roszczenie powoda co do zasady opierając je właśnie na zaprezentowanej wykładni art. 448 w zw. z art. 24 k.c.
Powstaje pytanie jak daleko ma sięgać ochrona prawna więzi interpersonalnych, jakie z całą pewnością stanowią więzy rodzinne. Czy w sytuacji rozbicia małżeństwa przez pojawienie się w relacji osoby trzeciej, małżonkowi pozostawionemu także przysługiwać będzie roszczenie o zadośćuczynienie z powodu naruszenia więzi rodzinnej ? Wydaje się, iż racjonalna odpowiedź w takim przypadku powinna być przecząca.
Stwierdzając, iż linia orzecznicza Sądu Najwyższego klasyfikująca wieź rodzinną jako dobro osobiste została uznana za utrwaloną (co ma swoje bezapelacyjne konsekwencje), trzeba jednak wziąć pod uwagę, iż zasądzanie zadośćuczynienia za doznana krzywdę najbliższym członkom rodziny ma swoją normatywną podstawę wyłącznie w przypadku śmierci bezpośrednio poszkodowanego. Podstawę tę stanowi art. 446 §4 k.c. Brak jest natomiast analogicznego przepisu gdy chodzi o wywołanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu bezpośrednio poszkodowanego, co prawdopodobnie doprowadziło do ugruntowania się prezentowanego tu stanowiska na temat więzi rodzinnej. Zapoznaj się z ofertą naszej kancelarii adwokackiej!