W pierwszych miesiącach pandemii dostrzeżono problem odpłatności za pobyt dzieci w płatnych żłobkach, co jest bezpośrednio związane ze stosowaniem prawa zobowiązań. W ramach licznych restrykcji zalecano rodzicom pozostawanie wraz z dziećmi w domach. Także funkcjonowanie samych żłobków zostało ograniczone. W opisanej sytuacji rodzice zastanawiali się w jaki sposób umowy zawarte z przedszkolami prywatnymi przewidywać mogły (i czy rzeczywiście przewidują) odpłatność za usługę, która nie może być realizowana bez niczyjej w zasadzie winy i czy czesne wynikające z umowy regulować w zakresie, w jakim ich dzieci pozostawały w domach. W kwestii czesnego za pobyt dzieci w przedszkolu uwagę zwracano przede wszystkim na treść art. 495 k.c., zgodnie z którym:
§ 1. Jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za które żadna ze stron odpowiedzialności nie ponosi, strona, która miała to świadczenie spełnić, nie może żądać świadczenia wzajemnego, a w wypadku, gdy je już otrzymała, obowiązana jest do zwrotu według przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.
§ 2. Jeżeli świadczenie jednej ze stron stało się niemożliwe tylko częściowo, strona ta traci prawo do odpowiedniej części świadczenia wzajemnego. Jednakże druga strona może od umowy odstąpić, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez tę stronę cel umowy, wiadomy stronie, której świadczenie stało się częściowo niemożliwe.
W związku z omawianym problemem wypowiedział się m.in. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, który uznając decydującą rolę treści zawartych umów wskazywał jednocześnie na to, że obowiązek uiszczania czynszu za wynajem przez lokali i za wynagrodzenia personelu przez żłobki w okresie pandemii przemawia za przyjęciem, iż obowiązek regulowania czesnego jest objęty ochroną prawną.
Przede wszystkim należy wyjść z założenia, że umowa o świadczenie usługi polegającej na opiece nad dzieckiem oddanym do prywatnego przedszkola jest umową wzajemną - świadczenie jednej ze stron jest odpowiednikiem świadczenia drugiej. Przykładami tego rodzaju umów są umowa o świadczenie usług, umowa o dzieło, umowa sprzedaży, w których świadczenie konsumenta wprost odnosi się do świadczenia wzajemnego bez względu na jego rzeczywistą wartość, jest swoistego rodzaju „wynagrodzeniem” – możemy zapłacić mniej lub więcej od rzeczywistej wartości usługi, produktu lub rzeczy, o ile ta wartość jest w naszej ocenie adekwatna.
W takich sytuacjach ustawodawca doszedł do przekonania, zgodnie z art. 495 § 1 k.c., że owo wynagrodzenie nie jest należne, jeśli potocznie mówiąc „nie otrzymujemy nic w zamian”. Podobnie – jeśli świadczenie wzajemne spełnione częściowo nie miałoby dla nas znaczenia mamy prawo odstąpić od umowy.
Nietrudno jest sobie wyobrazić podobną sytuację w życiu codziennym – zawarliśmy umowę sprzedaży samochodu, a sprzedawca oferuje nam sprzedaż samochodu bez kompletu kluczy. Nie bylibyśmy także zainteresowani kupnem kompletu mebli kuchennych, gdyby sprzedawca tłumaczył, że jedna z szafek zupełnie różnych stylistycznie czy kolorystycznie, a przy tym spoza kompletu jest w stanie zastąpić brakujący element zamówienia. Takie sytuacje opisuje m.in. art. 495 § 2 k.c.
W okresie zagrożenia epidemicznego opieka nad dziećmi w żłobkach nie mogła i nie może być realizowana choćby częściowo. Wracając więc do tematu głównego artykułu wskazać należy, że przesłanką zastosowania art. 495 § 1 k.c. nie jest brak winy usługodawcy za niemożność świadczenia usługi. W analizowanym przypadku niemożność świadczenia przez żłobek opieki nie w prawdzie jest zawiniona, a wynika z restrykcji spowodowanych stanem zagrożenia epidemicznego, tym nie mniej nie jest również zawiniona przez rodziców. Przekładając powyższe na grunt omawianego zagadnienia należy wskazać, że brak winy żłobka w niemożności przyjęcia dzieci pod opiekę nie jest przesłanką wykluczającą zastosowanie art. 495 § 1 k.c.
Potwierdzeniem powyższego jest także fakt, że w treści art. 495 § 1 k.c. ustawodawca odwołuje się do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, które polega na możliwości dochodzenia zwrotu świadczenia, które zostało spełnione bez podstawy prawnej (a więc świadczeniobiorca nie korzysta w tym zakresie z ochrony prawnej) Umowa o opiekę zawierana ze żłobkiem jest umową o świadczenia powtarzające się – wynagrodzenie żłobka jest najczęściej regulowane w cyklach miesięcznych, w których rodzic korzysta z usług opieki nad jego dzieckiem. Ustawodawca zastrzegł, że brak winy którejkolwiek ze stron (w naszym przypadku żłobka) w spełnieniu świadczenia wzajemnego pozbawia żłobek roszczenia wzajemnego o zapłatę wynagrodzenia w odpowiednim zakresie. Upraszczając powyższe, nie podlega ochronie prawnej żądanie choćby częściowego spełnienia świadczenia (czesnego) w okresie zagrożenia stanem epidemicznym, ponieważ nie odpowiada temu świadczeniu możliwość opieki nad dzieckiem (świadczenie wzajemne). Na powyższe nie ma wpływu konieczność opłacenia przez żłobek czynszu za wynajem lokalu na przedszkole czy wynagrodzenia personelu, z czego nie korzystają rodzice ani dzieci.
Za przyjęciem odmiennej interpretacji cytowanego przepisu nie przemawiają względy słuszności, sprawiedliwości czy zasady współżycia społecznego (zasady ogólne prawa cywilnego). Nie sposób bowiem pominąć, że nie tylko funkcjonowanie żłobków zostało zagrożone stanem zagrożenia epidemicznego, ale również możliwości zarobkowe rodziców – ich kariery, stanowiska pracy. Sytuacja w ostatnich miesiącach dotyczy powszechnie wszystkich obywateli. Wielu rodziców dotknął problem obniżenia pensji, zamknięcia działalności gospodarczych czy zwolnień. Względy słuszności czy sprawiedliwości, na które powoływał się w publicznych wystąpieniach m.in. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w analogicznym zakresie przemawiają za tym, aby nie obciążać rodziców kosztami utrzymania przedszkoli.
Należy przy tym zwrócić uwagę, że zastosowanie art. 495 k.c. nie ogranicza się do przykładu opisanego w niniejszym artykule. Stan zagrożenia epidemicznego dotyczy ostatnich kilku miesięcy, tym niemniej zastosowanie art. 495 k.c. dotyczy różnego rodzaju sytuacji z okresu sprzed pandemii, a także zdarzeń przyszłych. Jeśli zapłaciliście Państwo za usługę, która nie została zrealizowana lub za towar, który nie został Państwu dostarczony, wsparcie profesjonalnego pełnomocnika pomoże w odzyskaniu nienależnie spełnionych świadczeń. Zapoznaj się z ofertą naszej Kancelarii Prawnej!