Kancelaria radców prawnych i adwokatów Jankowski & Radomska wiele uwagi poświęca prawu spadkowemu, którego nieodłączną część stanowi zachowek. Czym jest zachowek? Jak policzyć zachowek? Jaka jest wysokość zachowku? Jak uniknąć płacenia zachowku? – na te pytania odpowiemy w dalszych opracowaniach. Tu chcemy się skupić na ustalenia kręgu osób uprawnionych do zachowku.
Kiedy należny jest zachowek?
Zachowek należny jest wówczas, gdy osoba uprawniona do zachowku nie otrzyma spadku dziedzicząc z ustawy lub z testamentu. Dzieje się tak głównie w czasie, gdy spadkodawca zostawi testament, w którym uwzględni tylko część spadkobierców ustawowych lub gdy spadkodawca jeszcze za życia rozporządzi majątkiem w formie darowizny.
Komu należy się zachowek?
Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego uprawnionym do zachowku jest zstępny (czyli: dziecko, wnuk, prawnuk i tak dalej), małżonek, rodzice spadkodawcy – jeśli byliby powołani do spadku z ustawy.
Czy małżonek zawsze jest uprawniony do zachowku?
Jeśli w czasie śmierci spadkodawcy małżeństwo nie było rozwiązane przez rozwód lub unieważnione to małżonkowi należy się zachowek. Warto pamiętać również, że separacja orzeczona przez sąd pozbawia prawa do zachowku. Inaczej jest z tzw. separacją faktyczną (bez orzeczenia sądu) – wówczas małżonek taki ma co do zasady prawo do zachowku (pozostaje kwestia czy nie jest niegodny dziedziczenia – ale to temat na odrębne opracowanie).
Kiedy rodzice są uprawnieni do zachowku?
Rodzice są uprawnieni do zachowku tylko wówczas, gdyby byli powołani do spadku z ustawy. Rodzice dziedziczą z ustawy w sytuacji, gdy spadkodawca nie zostawił zstępnych (lub np. odrzucili spadek, zrzekli się dziedziczenia). Taka sytuacja zachodzi najczęściej kiedy spadkodawca nie posiada dzieci, lub dzieci umrą przed spadkodawcą.
Czy dziadkowie są uprawnieni do zachowku?
Nie, dziadkowie nigdy nie są uprawnieni do zachowku. Powołany wyżej przepis art. 991 § 1 k.c. nie wymienia „wstępnych”, a ogranicza się do wskazania „rodziców”. Z tego względu nie ma wątpliwości, że dziadkowie (podobnie jak pradziadkowie) nie mogą znaleźć się w kręgu osób uprawnionych do zachowku.
Czy rodzeństwo jest uprawnione do zachowku?
W naszej praktyce na tym polu jest dużo problemów. Wielu prawników, niezajmujących się na co dzień prawem spadkowym błędnie poucza klientów, że rodzeństwo jest uprawnione do zachowku. Prawdopodobnie wychodzą z błędnego założenia, że jeżeli rodzeństwo dziedziczy z ustawy, to musi być uprawnione do zachowku. Tym czasem, nie jest to prawda. Art. 991 § 1 k.c. nie pozostawia na tym polu wątpliwości – rodzeństwu nie należy się zachowek.
Dziedziczenia roszczenia o zachowek
Roszczenie o zachowek, jak i inne roszczenia majątkowe podlegają dziedziczeniu. Art. 1002 k.c. wprowadza jednak istotne ograniczenia podmiotowe. Mianowicie, roszczenie o zachowek przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wówczas, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy. Innymi słowy, roszczenie o zachowek można odziedziczyć pod warunkiem, że należy do kręgu podmiotów wymienionych w art. 991 § 1 k.c., tj. jest się zstępnym, małżonkiem lub rodzicem pierwszego spadkodawcy. Jako przykład można podać sytuacją rodzinną jednej z naszych klientek: ojciec sporządził testament na jedną z dwóch córek, druga córka oraz żona nie zostały powołane do spadku. Po śmierci ojca, a następnie matki nasza Kancelaria doradziła córce wyłączonej z dziedziczenia, aby dochodziła zachowku po ojcu oraz aby dochodziła roszczenia o zachowek jakie przysługiwało jej matce, które to odziedziczyła po jej śmierci.
Wydziedziczenie – pozbawienie praw do zachowku
Spadkodawca może w testamencie wydziedziczyć członków rodziny, co uniemożliwi im staranie się o zachowek (art. 1008 k.c.). Warto jednak pamiętać, że wydziedziczenie zstępnego (dziecka, wnuka) otwiera drogę do wystąpienia z roszczeniem o zachowek przez dalszego zstępnego. Za ilustrację można podać sprawę, w której ojciec wydziedziczył dorosłego syna. Dorosłemu synowi przysługiwał zachowek w wysokości połowy udziału spadkowego. Po śmierci spadkodawcy roszczenie o zachowek zgłosił jego małoletni wnuk (w przypadku małoletniego zachowek wynosi już 2/3 udziału spadkowego). Jak widać, wydziedziczenie potrafi nierzadko pogorszyć sytuację zobowiązanego do zapłaty zachowku. Jako Kancelaria doradzamy aby ostrożnie i w sposób przemyślany korzystać z instytucji prawa spadkowego.
W praktyce naszej Kancelarii radców prawnych i adwokatów dostrzegamy wiele trudności w ustalaniu kręgu osób uprawnionych do zachowku. Nierzadko trafiają do nas klienci, którzy zostali wprowadzeni w błąd korzystając z porady prawników nie zajmujących się na co dzień prawem spadkowym. Dlatego polecamy naszych radców prawnych i adwokatów, którzy z tą tematyką są zaprzyjaźnieni i spotykają się z nią w codziennej praktyce.